Bu yeni medya belgeselinin amacı yüceltilen elektronik cihazların ve tüketim kültürünün doğaya verdiği zararlara dikkat çekmektir. Çalışmada e-atıklar “İnsan yapımı harikalar” olarak fotoğraflanırken, madalyonun diğer yüzünde kullanım ömrü bittikten sonra e-atığa dönüşen bu cihazların akibeti sorgulanmıştır…
Dünya çapında oluşan milyonlarca ton e-atığın sadece %20’si toplanabilmekte ve geri dönüştürülmektedir. Cep telefonu, bilgisayar gibi pek çok bilişim, telekomünikasyon ve tüketici ekipmanlarının geri dönüşümü küresel bir mesele haline gelmiştir.
Elektronik atıklar neden büyüyen bir sorun haline geldi?
Televizyon, monitör, bilgisayar, cep telefonu, telsiz telefon gibi bilişim ve telekonünikasyon ekipmanları, aydınlatma ekipmanları, küçük ev aletleri, elektrikli oyuncaklar gibi kullandığımız tüm elektrikli ve elektronik eşyaların kullanım ömrü tamamlandıktan sonra geri dönüştürülmesi gerekmektedir.
Ev ve iş yeri dışında da ulaşım, sağlık, güvenlik ve enerji üretim sistemleri gibi birçok alanda elektrikli / elektronik araçların kullanımı giderek artmaktadır. Giysi ve mobilya gibi geleneksel ürünlerin dahi giderek elektrikli sistemlerle donatılması küresel e-atık miktarını daha da arttırmaktadır. Hızla büyüyen nesnelerin interneti ile birlikte “akıllı ev” veya “akıllı şehir” gibi kavramların hayata geçirilmesinde ihtiyaç duyulan sensör ve cihazların artışı yine e-atık miktarını devasa boyutlara ulaştırmıştır.
Yıllara Göre Küresel E-atık Miktarı (Milyon Ton)
Elektronik cihazların üretimi için pek çok farklı doğal kaynağın kullanılması gerekmektedir
e-atıkların geri dönüşümü, elektronik araçların üretilmesi için toprak altındaki madenlere duyulan ihtiyacı sınırlandırmakta, maden ocakları nedeniyle tahrip edilen doğal alanları azaltmaktadır.
Mikroçip Üretiminde su kullanımı
Standart bir mikroçip üretim fabrikası günde yaklaşık dört milyon galon ultra saf su tüketmektedir. Harcanan bu su miktarı Türkiye’deki 66.410 kişinin günlük su tüketimine eşittir. Dünyada 500’den fazla mikroçip fabrikası bulunmaktadır. Bu fabrikaların günlük su tüketimi 33 milyon kişinin günlük su tüketiminden fazladır.
Mikroçip üretiminde yaşanan “kriz” iklim değişikliğine bağlı yaşanan su kıtlığı ile doğrudan ilişkilidir.
Maden Ocakları Yerine Geri Dönüşüm
1 kg demir elde etmek için 200kg maden işlenmesi gerekirken 2 kg e-atığın işlenmesi yeterlidir.
1 kg bakır elde etmek için 200kg maden işlenmesi gerekirken 13 kg e-atığın işlenmesi yeterlidir.
1 kg altın elde etmek için 240.000.000 kg maden işlenmesi gerekirken 100.000 kg e-atığın işlenmesi yeterlidir.
Sınırlı Geri Dönüşüm
Geleneksel televizyon ve bilgisayarlar monitörlerinde kullanılan Katot Işını Tüpü (Cathode Ray Tube – CRT) ve cıvalı lambalar gibi kritik e-atıkları dönüştürebilen tesis sayısı sınırlıdır.
Dünyada sadece beş izabe tesisi uluslararası standartlara uygun olarak baskılı devre kartlarının geri dönüşüm işlemini yapabilmektedir.
Elektronik Atık Yönetimi
Dört Farklı Yöntem
Elektronik atık yönetiminde genellikle dört farklı yöntem uygulanmaktadır. Standartlara uygun olarak yürütülen yöntemlerde geri dönüşüm sürecinin olumsuz çevresel etkilerinin en az indirilmesi amaçlanır. Diğer yöntemlerin ise insan sağlığına ve çevreye olumsuz etkileri bulunmaktadır.
Kayıtlı Küresel e-Atık
%16
Kayıtlanan ve uygun şekilde geri dönüştürülen küresel e-atık miktarı
Deniz Ötesine Taşınan e-Atıklar
%93
Amerika Birleşik Devletleri’nden ülke dışına çıkarılan e-atıkların %93 Asya kıtasına, geriye kalan %7 de Kanada ve Meksika’ya gönderilmektedir.
Zengin Ülkelerden Fakir Ülkelere
%77
Nigerya’nın ithal ettiği kullanılmış elektronik cihazların %77’si Avrupa’dan gönderilmektedir. Resmi kayıtlarda bu cihazların büyük bir kısmı kullanılmış elektronik cihaz olarak gözükse de ülkeye sokulan bu cihazların çok büyük kısmı e-atıktır.
Küresel e-Atık Rotaları
Amerika ve Avrupa’dan Afrika’ya Taşınan e-Atıkların Geri Dönüşümü
Sürekli yeni elektronik cihazların satın alınmasını teşvik eden tüketim kültürünün sonucunda Kuzey Amerika ve Avrupa’daki zengin ülkeler elektronik atık dağları ile karşı kalmış ve çareyi bu atıkları fakir ülkelere göndermekte bulmuştur. Büyük çoğunluğu kayıt dışı olarak Afrika ve Uzak Doğu ülkelerine gönderilen elektronik çöpler standart dışı ve sağlıksız koşullarda geri dönüştürülmeye çalışılmaktadır.
Tasarımcılar
Ergin Şafak Dikmen (Proje Yürütücüsü)
Esra Özgür (Proje Asistanı)
Yararlanılan Kaynaklar
Harita 1’ in uyarlandığı kaynak: Forti V., Baldé C.P., Kuehr R., Bel G. The Global E-waste Monitor 2020: Quantities, flows and the circular economy potential. United Nations University (UNU)/United Nations Institute for Training and Research (UNITAR) – co-hosted SCYCLE Programme, International Telecommunication Union (ITU) & International Solid Waste Association (ISWA), Bonn/Geneva/Rotterdam.
Harita 2’ nin uyarlandığı kaynak: C.P. Baldé, E. D’Angelo, V. Luda O. Deubzer, and R. Kuehr (2022), Global Transboundary E-waste Flows Monitor – 2022, United Nations Institute for Training and Research (UNITAR), Bonn, Germany.
Fotoğraf 1: Ergin Şafak Dikmen (2022), Bolu Kıbrısçık.
Fotoğraf 2: Oğuzhan Burak (2022), İlef Fotoğraf Stüdyosu – Ankara.
Piktogram: Interactive Video by tulpahn from NounProject.com
Fotoğraf 3: Ergin Şafak Dikmen (2022), Bolu Kıbrısçık.
Fotoğraf 4: Ergin Şafak Dikmen (2022), Bolu Kıbrısçık.
Fotoğraf 4: Ergin Şafak Dikmen (2022), Bolu Kıbrısçık.
Fotoğraf 5: Muntaka Chasant (2019), Wikimedia – CC. https://en.wikipedia.org/wiki/File:Agbogbloshie,_Ghana_-_September_2019.jpg
Fotoğraf 6: Marlenenapoli (2011), Wikimedia – CC. https://en.wikipedia.org/wiki/File:Agbogbloshie.JPG
Animasyon 1: Animasyon: Esra Özgür, İllüstrasyon: UNU/UNITAR SCYCLE – Nienke Haccoû. Metinler ve görseller “The Global E-waste Monitor 2020” raporundan uyarlanmıştır. Rapora ulaşmak için: https://ewastemonitor.info/gem-2020/
Fotoğraf 7: Muntaka Chasant (2019), Wikimedia- CC. https://en.wikipedia.org/wiki/File:Agbogbloshie,_Ghana_2019.jpg
Fotoğraf 8: Jcaravanos (2010), Wikimedia – CC. https://en.wikipedia.org/wiki/File:E-waste_workers.jpg
Arayüz tasarım: Ergin Şafak Dikmen
360 Fotoğraf / video çekim: Ergin Şafak Dikmen (2022), Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi Stüdyoları & Bolu Kıbrısçık
360 VR kurgu: Esra Özgür
E-atık Farkındalık Çalışmaları
360° E-atık (Deneysel Film)
Bu çalışma elektronik atıklara dikkat çekmek amacıyla gerçekleştirilmiş deneysel bir videodur.
Sanal gerçeklik platformları için geliştirilmiş bu etkileşimli videoyu sanal gerçeklik gözlükleri ile izleyebilir, bilgisayarınızdan imlecinizi kullanarak ya da cep telefonunuzdan videoya erişim sağladıktan sonra cihazı farklı yönlere döndürerek deneyimleyebilirsiniz.
Bilişim Teknolojilerinin Karanlık Yüzü: Elektronik Atıklar (E. Şafak Dikmen Sözlü Bildiri)
9-10 haziran 2022 – T.C. İstanbul Yenı̇ Yüzyıl Ünı̇versı̇tesı̇ Yenı̇ Yüzyıl’da İletı̇şı̇m Kongresı̇ , “Bilişim Teknolojilerinin Karanlık Yüzü: Elektronik Atıklar” Başlıklı sözlü bildiride proje bulguları sunulmuştur.
Kongre program kitapçığına erişim için: https://yyik.yeniyuzyil.edu.tr/